W dniu 14 kwietnia 2014 r. w siedzibie naszej redakcji gościliśmy Panią prof. dr hab. Ewę Bojar – dziekana Wydziału Zarządzania Politechniki Lubelskiej i jednocześnie członka Rady Programowej miesięcznika „Przegląd Organizacji”.

Pani Profesor jest również wieloletnim działaczem Towarzystwa Naukowego Organizacji i Kierownictwa, obecnie pełni funkcję przewodniczącej Rady Naukowej Zarządu Głównego TNOiK.

Spotkanie w redakcji miało szczególny charakter, związane było bowiem z 40-leciem działalności naukowej Pani Profesor.

Korzystając z okazji, poprosiłem Szanowną Jubilatkę o podzielenie się z czytelnikami naszego miesięcznika swoimi refleksjami na temat 40 lat dotychczasowej działalności naukowo-dydaktycznej, badawczej i społecznej.

Stanisław Brzeziński – redaktor naczelny: 40 lat to dobry moment na podsumowanie i osobistą refleksję. W związku z tym, jak Pani ocenia ten okres swojej niezwykle aktywnej pracy.

Profesor Ewa Bojar: W trakcie ponad 40-letniej pracy naukowej moje zainteresowania badawcze przechodziły ewolucję: od mikroekonomicznej problematyki finansowej i efektywności gospodarowania w przedsiębiorstwach w kierunku makroekonomicznych zagadnień związanych z transformacją gospodarki narodowej, rynkiem pracy, inwestycjami zagranicznymi oraz polityką regionalną. Ostatni 10-letni okres to badania naukowe poświęcone istocie, a przede wszystkim racjonalizacji rozwoju sieci, klastrów – jako współczesnych form organizowania działalności gospodarczej i społecznej, zarówno na poziomie przedsiębiorstw, jak i na poziomie regionów gospodarczych, ze szczególnym uwzględnieniem mechanizmu potrójnej helisy – instrumentarium wspomagającego współpracę Nauka-Biznes-Władza.

Istotny w tym okresie jest również obszar badań związanych ze społeczną odpowiedzialnością biznesu.

Bardzo trudne, a jednocześnie dające ogromną satysfakcję, okazało się przedsięwzięcie badawcze polegające na formułowaniu i projektowaniu zarządzania wielkimi i ryzykownymi przedsięwzięciami – projektami.

Zaprojektowanie systemu zarządzania unieszkodliwianiem azbestu, jeśli zakończy się wdrożeniem, będzie stanowiło sukces badawczy uczestników z wielu ośrodków naukowych (Politechnika Lubelska, Politechnika Wrocławska, Politechnika Śląska, KUL, UMCS) oraz sukces gospodarczy lubelskich przedsiębiorstw uczestniczących w eksperymencie składowania wyrobów zawierających azbest w podziemiach kopalni „Bogdanka”.

SB: Z tej krótkiej wypowiedzi można wywnioskować kilka istotnych dla nauki, ale również dla praktyki gospodarczej nurtów badań. Nasuwa się pytanie: co decyduje o podejmowaniu przez Panią kolejnych wyzwań badawczych?

EB: Faktycznie mimo pokazanych zmian zarówno o charakterze radykalnym, jak i ewolucyjnym pozostaję niezmiennie w obszarze problematyki regionalnej. Region lubelski jest mi bardzo bliski. Jestem lublinianką, która całe życie prywatne i zawodowe związała z Lublinem. Jest mi przykro, że mimo wytężonej pracy mieszkańców województwa lubelskiego wyniki ekonomiczne regionu są skromne, a region od wielu lat klasyfikowany jest jako słabo rozwinięty. Ten fakt „od zawsze” stanowi asumpt do poszukiwań przeze mnie sposobów na poprawę sytuacji ekonomicznej regionu i jego mieszkańców. Wspólnie z moimi uczniami poszukiwałam metod tkwiących w rozwiązaniach systemowych. Nasze zainteresowania badawcze ogniskowały się wokół zdarzeń i ewolucji poglądów związanych z usytuowaniem przedsiębiorstw państwowych w warunkach przebiegu procesów transformacji systemów zarządzania, a następnie ich prywatyzacji. Szczególne walory upatrywaliśmy w leasingu pracowniczym jako formie przekształceń własnościowych. W tym nurcie badawczym powstały prace doktorskie Małgorzaty Sosińskiej-Wit i Mariana Cichosza.

Utrzymująca się słaba pozycja ekonomiczna regionu lubelskiego w rankingach krajowych skłoniła mnie do zainteresowania się możliwością wykorzystania zewnętrznych źródeł finansowania przedsięwzięć restrukturyzacji za pomocą tzw. inwestycji zagranicznych (bezpośrednich i pośrednich). W wyniku wielu studiów porównawczych zespołowi naukowemu kierowanemu przeze mnie udało się określić zróżnicowanie wielkości i struktury bezpośrednich inwestycji zagranicznych napływających do województwa lubelskiego, kraju, poszczególnych państw Europy Środkowej i Wschodniej, a także krajów afrykańskich (Rwanda i Kenia). Konsekwentnie, podejmując się promotorstwa prac doktorskich (Bogdana Wita, Jakuba Bisa, Eliaba Muhaweninany z Rwandy i Anthony Ntuli z Kenii), zakładałam, że rzetelnie przeprowadzone w pracach naukowych młodych pracowników badania dostarczą wiedzy zarówno zarządzającym firmami, jak i władzom słabo rozwiniętych regionów na temat złożonych procesów tworzenia aliansów, napływu bezpośrednich inwestycji zagranicznych na tereny słabiej rozwinięte, typologii czynników i barier stymulujących te procesy, a także na temat roli otoczenia instytucjonalnego, gospodarczego i społecznego w zakresie identyfikacji czynników wzrostu oraz podnoszenia konkurencyjności obszarów słabiej rozwiniętych w zakresie przyciągania inwestycji zagranicznych. Przyciąganie środków zewnętrznych – funduszy unijnych to kolejne ważne zagadnienie, sposób na finansowe wsparcie rozwoju regionalnego. Propozycja modelu zarządzania procesem rozwoju regionu w Unii Europejskiej przygotowana dla województwa lubelskiego, zawarta w doktoracie Korneliusza Pylaka, stanowi nadal aktualną propozycję stymulowania regionu słabo rozwiniętego.

Prace doktorskie Anny Żelaznej-Blicharz, Sylwii Dyrdy-Maciałek, Tomasza Żmindy skoncentrowane są wokół problemów klastrów, społecznej odpowiedzialności biznesu i szeroko rozumianej innowacyjności. Z tego przeglądu tematów mam nadzieję, że wyłania się obraz zespołu odpowiedzialnego za sprawy rozwoju regionu, proponowane rozwiązania są wynikiem wiedzy czerpanej z nauk o zarządzaniu, ekonomii, a także z praktyki gospodarczej. Dają możliwość władzom regionu wykorzystania tej konkretnej, osadzonej w realnej rzeczywistości wiedzy w kierowaniu regionem.

SB: Z powyższej wypowiedzi rysuje się obraz pracy zespołowej skoncentrowanej wokół bardzo ważnych dla regionu problemów natury ekonomicznej, administracyjnej, zarządczej i organizacyjnej. Poświęćmy chwilę uwagi roli przywództwa i pracy w zespołach. Jaka jest Pani Profesor recepta na sukces jako osoby zajmującej się zarządzaniem organizacjami, w tym zespołami ludzkimi?

EB: W Politechnice Lubelskiej pracuję przeszło 40 lat. Pracując na Uczelni, uzyskałam wszystkie stopnie i tytuły naukowe. Pełniłam wiele funkcji społecznych i zawodowych. Jestem spełnionym zawodowo pracownikiem. Odczuwam satysfakcję i dumę, że mogłam realizować swoje cele życiowe, przyczyniając się do realizacji celów Uczelni.

Dlaczego to mogło się zdarzyć?
W odpowiedzi skoncentruję się na dwu czynnikach:

• mądre kierownictwo na szczeblu Uczelni i Wydziału,
• wspaniali współpracownicy, koledzy, studenci.

To pozwalało na funkcjonowanie wielu zespołów (w różnych konfiguracjach osobowych), ujawnienie się cech przywódczych, kreatywne działanie liderów i członków zespołów. W ciągu tego przeszło 40-letniego okresu pracy moimi Rektorami byli Profesorowie: S. Podkowa, W. Sitko, J. Mames, A. Weroński, I. Pollo, W. Krolopp. K. Szabelski, J. Kuczmaszewski. M. Opielak i obecnie P. Kacejko. Niektórzy spośród nich obdarzyli mnie dużym zaufaniem, powierzając bardzo odpowiedzialne zadania. Wymienię Profesora K. Szabelskiego, który w kadencji 1999-2002 uczynił mnie swoim zastępcą – prorektorem ds. nauki. To zaowocowało pracą w zespole kierującym Politechniką Lubelską, współpracą z władzami miasta i regionu, a także powołaniem Towarzystwa Przyjaciół i Absolwentów Politechniki Lubelskiej i Fundacji Rozwoju Politechniki. Drugim Rektorem, który odegrał w moim zawodowym życiu dużą rolę na pewno, był prof. Iwo Pollo. Powierzył mi 20 lat temu misję zbudowania relacji między naszą Uczelnią a Uniwersytetami „Grupy Compostela”. Nawiązane w przeszłości kontakty są kontynuowane. A pracownicy i studenci w każdym roku w ramach Programu Erasmus odbywają wizyty między innymi w uniwersytetach, z którymi podpisywałam umowy.

Duży wpływ na ukształtowanie mojej sylwetki zawodowej miał profesor Włodzimierz Sitko, wieloletni rektor Politechniki Lubelskiej.

W Katedrze Zarządzania kierowanej przez profesora W. Sitko pracowałam 9 lat. Profesor inspirował mnie i wspierał w podejmowaniu wyzwań związanych z kierowaniem Wydziałem, w pracach na rzecz środowiska biznesowego oraz uruchamianiem nowych form kształcenia.

Na Uczelni zdobyłam również duże doświadczenie w budowaniu zespołów badawczych. Dzięki temu mogłam zaaranżować międzynarodowe zespoły naukowe. Przykładem może być zespół badający politykę klastrową w krajach świata, Europy i w Polsce. Powstała książka pt. „Clusters. Politics. Management. Good clustering practices in the world”, w której wzięło udział grono profesorów: Lily Kiminami z Japonii, Daniela Constantin z Rumunii, Ludmiła Voronina z Rosji, Ferhan Gezici z Turcji, Francisco Diniz z Portugalii, a także profesorowie z Polski: Eulalia Skawińska, Romuald Zalewski, Eliza Frejtag-Mika, Jan Stachowicz, Bogusław Plawgo, Zbigniew Olesiński, Małgorzata Juchniewicz, a także Krzysztof Hetman, obecnie marszałek województwa lubelskiego. Dzięki unikalnym badaniom przeprowadzonym przez międzynarodowy zespół wykorzystujący oryginalne „lubelskie” metody badawcze, świat mógł się dowiedzieć o istnieniu naszego ośrodka naukowego. Wyniki badań były prezentowane na wielu krajowych i międzynarodowych konferencjach.

Osiem lat temu byłam inicjatorką powołania Konsorcjum Naukowego w środowisku lubelskim. Konsorcjum działa pod patronatem wicemarszałka województwa lubelskiego Sławomira Sosnowskiego. Konsorcjum otworzone zostało przez Politechnikę Lubelską, Uniwersytet Przyrodniczy, Uniwersytet Marii Curie-Skłodowskiej, Instytut Medycyny Wsi, Katolicki Uniwersytet Lubelski, a ostatnio do grona uniwersytetów dołączył Uniwersytet Medyczny.

Największym sukcesem Konsorcjum było zorganizowanie kilku konferencji naukowych, wydanie książek naukowych, a przede wszystkim wystąpienie o wspólne granty naukowe. Aktualnie zakończone są trzy granty: finansowany przez MNiSzW projekt „Zastosowanie modelu potrójnej helisy w zarządzaniu polityką innowacyjną w metropoliach” oraz dwa projekty badawczo-rozwojowe finansowane przez NCBiR „Zintegrowany system zarządzania unieszkodliwianiem azbestu na składowiskach podziemnych w aspekcie zrównoważonego rozwoju Polski wschodniej”, w którym oprócz naukowców z Politechniki Lubelskiej, Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego, Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej uczestniczą Politechnika Śląska, Politechnika Wrocławska, a także kopalnia „Bogdanka”, oraz drugi „Jagnię Lubelszczyzny”, gdzie Politechnika Lubelska uczestniczyła jako jeden z głównych wykonawców, dzieląc się doświadczeniem na temat klasteringu.

Kolejny zespól naukowy o charakterze międzynarodowym (Portugalia, Hiszpania, Polska, Rosja i Brazylia) realizuje projekt „Małe i średnie przedsiębiorstwa – problemy rozwoju”. Efektem jest przygotowanie do druku książki w pięciu językach z przeznaczeniem dla przedsiębiorców, informującej o możliwościach robienia biznesu w krajach objętych analizą. Wersja książki, wydana w Polsce w Wydawnictwie „Dom Organizatora” TNOiK, pt. „Small Business Leverage of Economic Development. Examples of Selected Countries: Poland, Russia, Kanada, Portugal, Brazil” ukazała się drukiem w 2014 roku.

W celu realizacji dydaktyki na najwyższym poziomie zorganizowałam współpracę z uniwersytetami amerykańskimi. Współpraca zagraniczna Wydziału Zarządzania z University of Illinois i University of Minesota jest realizowana od 20 lat w formie studiów podyplomowych MBA. Wynikiem jej jest uzyskanie przez około 2000 polskich menedżerów biznesowych kwalifikacji na najwyższym poziomie. Do sukcesu tego przedsięwzięcia edukacyjnego przyczynili się moi partnerzy: prof. James Leach, prof. Thomas Trone, prof. Peter Kuchinke, prof. Alexandre Ardichvili, a przede wszystkim pełnomocnik uniwersytetów amerykańskich dr Andrzej Różański.

Katedra Ekonomii i Zarządzania Gospodarką PL to kolejny zespół, w którym mogłam realizować koncepcje pracy zespołowej. Kierownictwo Katedry objęłam w 2000 roku. Większość pracowników została przyjęta do pracy w Katedrze zaraz po studiach. Aktualnie wszyscy, poza najmłodszą asystentką, obronili już prace doktorskie.

W kierowaniu zespołem przyjęłam zasadę, że przyjmuję do pracy zdolnych absolwentów Politechniki Lubelskiej i nie mogę zmarnować ich talentów. Wszyscy moi podopieczni realizowali prace doktorskie w oparciu o granty promotorskie. Dla nich organizowałam konferencje naukowe, by podczas pisania prac doktorskich mieli możliwość konfrontowania swoich poglądów naukowych z najnowszą wiedzą i aktualnymi trendami w nauce. W sumie jestem promotorem 9 doktoratów, a 3 dalsze są w realizacji. Dla moich młodszych kolegów staram się być nie tylko formalnym kierownikiem, ale doradcą i mentorem przede wszystkim w realizowanej karierze naukowej, a czasami nawet w życiu osobistym. W mojej opinii studenci działający w kołach naukowych stanowią ważne ogniwa w procesie dydaktycznym, naukowym, a także wyjątkowy przejaw pracy zespołu.

Doświadczenia z pracy ze studentami w Kole Naukowym Menedżerów, którego jestem opiekunem od przeszło 20 lat, propagowałam, pełniąc funkcję prorektora ds. nauki. Powołałam wtedy zespół współpracujących ze sobą kół naukowych w Politechnice Lubelskiej. Koło Naukowe Menedżerów jest moją wizytówką pracy zespołowej. Koło funkcjonuje 23 lata. Studenci – członkowie Koła, uczestniczą w pracach badawczych realizowanych przez kierowaną przeze mnie Katedrę. Zorganizowali 22 międzynarodowe konferencje naukowe, opublikowali wiele artykułów, wygłosili wiele referatów na konferencjach krajowych i zagranicznych. Wszystkie konferencje odbywały się pod patronatem TNOiK i wszyscy członkowie Koła już podczas studiów zawsze stawali się aktywnymi członkami TNOiK.

SB: Kilkakrotnie podczas naszej rozmowy pojawia się nazwa TNOiK. Jak długie są Pani związki z Naszą organizacją?

EB: Członkiem TNOiK zostałam w 1973 r. – czyli to kolejny mój jubileusz. Pierwszy mój kontakt z TNOiK miał miejsce w latach 70. poprzedniego stulecia podczas organizacji konferencji naukowych poświęconych gospodarce materiałowej. Na zaproszenie prężnie działającej sekcji gospodarki materiałowej w Oddziale Lubelskim TNOiK przyjeżdżali na te konferencje, wtedy będący ministrami, dzisiejsi profesorowie Tadeusz Wojciechowski i Czesław Skowronek. Zintensyfikowanie mojej działalności na rzecz TNOiK można zaobserwować w latach 1997–2014. Szczególnie, że było to możliwe, ponieważ w latach 1997–2011 pełniłam funkcję prezesa Oddziału Lubelskiego TNOiK, wiceprezesa Zarządu Głównego TNOiK w latach 2001–2005, 2005–2009. Aktualnie od 2013 roku pełnię funkcję prezesa Oddziału Lubelskiego TNOiK. Podczas ostatnich wyborów powierzono mi funkcję przewodniczącej Rady Naukowej Zarządu Głównego TNOiK.

Wypełniając nałożone na mnie obowiązki, staram się popularyzować idee głoszone przez Karola Adamieckiego, zarówno wśród młodzieży akademickiej, jak również kadry menedżerskiej. W Oddziale Lubelskim powołałam Kapitułę „Lidera Przedsiębiorczości”, która przyznając tytuł „Lidera Przedsiębiorczości”, obdarowuje zasłużonego statuetką „Delfina”. W założeniach konkursu „Delfin” to symbol mądrości, wiedzy, finezji w działaniu. Tytułu i statuetki, zgodnie z regulaminem konkursu, nie można kupić. Można ją dostać za „bycie społecznie odpowiedzialnym w biznesie”. W środowisku lubelskim udało się zidentyfikować całą grupę liderów. Zgodnie z ideą CSR, nie mogli się publicznie chwalić tym, co robili na rzecz osób potrzebujących pomocy, dla sportowców, dzieci z domów dziecka czy też dla artystów plastyków, organizując im udział w bezpłatnych plenerach. Najbardziej spektakularnym przedsięwzięciem zorganizowanym przez Liderów Przedsiębiorczości było zaproszenie Noblisty – Jamesa Watsona (odkrywcy struktury DNA) do Lublina przez rodzinę Cioczków: Henryka, Marię, Zbigniewa, Jana i Piotra.

Trójka z nich – Maria, Zbigniew i Jan są posiadaczami statuetek „Delfina”. Zorganizowanie przez nich dla środowiska naukowego – w Warszawie, Lublinie i Krakowie spotkań z Noblistą, które nie byłyby możliwe bez chęci realizacji idei CRS przez naszych liderów.

Liderzy, posiadacze statuetki „Delfina”, to grupa współpracująca od lat z TNOiK. Przy ich współudziale przez kilka lat Oddział Wojewódzki TNOiK realizował program „Mój sukces w biznesie”, w którym Liderzy Przedsiębiorczości dzielili się swoim doświadczeniem biznesowym z młodzieżą zrzeszoną w TNOiK. W tej grupie mogę wymienić prezesów: Grażynę Łojko, Stefana Czerwińskiego, Tadeusza Fijałkę, Wiesława Sikorę, Jacka Woźniaka, Wojciecha Lutka, Zbigniewa Zdunka, Zygmunta Kwiatkowskiego i Marka Pączkowskiego. Drugą grupą uhonorowanych statuetką „Delfina” stanowią byli wojewodowie lubelscy: Genowefa Tokarska i Andrzej Kurowski oraz nieżyjący już marszałek województwa lubelskiego Edward Hunek. Wystąpili oni w roli Liderów promujących przedsiębiorczość. Kolejna edycja konkursu przygotowywana jest na wrzesień 2014 roku. Już wiadomo, że będzie ważnym wydarzeniem pokazującym przedsiębiorczych i promujących przedsiębiorczość w regionie lubelskim. Spotkanie to będzie wyrazem integracji środowiska naukowego, biznesowego i władzy. To również dobry przykład dla młodzieży.

Cieszę się, że spośród wielu organizacji (ZHP, PTE, ERSA, COPE, LTN), w których realizuję działalność społeczną, TNOiK jest organizacją, z której wyniosłam najwięcej doświadczeń. W tej organizacji poznałam znakomitych, sprawnych organizatorów życia społecznego. TNOiK postrzegam jako szkołę aktywności, kreatywności, profesjonalizmu, a także koleżeństwa, a nawet przyjaźni. Mogę powiedzieć, że miałam szczęście, spotykając na swojej drodze aktywności społecznej znakomitych działaczy TNOiK: profesorów Ryszarda Borowieckiego, Zbigniewa Dworzeckiego, Leszka Kiełtykę, Henryka Sadownika, Stanisława Sudoła, Wiesława Grudzewskiego, Marię Romanowską, Stanisława Marciniaka, Zbigniewa Martyniaka, Małgorzatę Gabletę, Jana Jeżaka, Jana Pykę, Ryszarda Rutkę, Bogdana Nogalskiego, Małgorzatę Czerską, Marię Nowicką-Skowron, Kazimierza Krzakiewicza, Marka J. Stankiewicza, Włodzimierza Hausnera, Elżbietę Jakubowską, Eryka Głodzińskiego i Leszka Czarnotę.

Obecnie trwają przygotowania do Jubileuszu 90-lecia TNOiK oraz obchodów 110-lecia Nauk o Zarządzaniu. Już dzisiaj mogę zaprosić czytelników „Przeglądu Organizacji” do udziału w konferencji naukowej, której organizacja planowana jest na drugą połowę 2015 roku. Na pewno będzie to ogromne wydarzenie intelektualne, integrujące ośrodki naukowe krajowe i zagraniczne. Konferencja będzie okazją do dyskusji nad 100-letnimi doświadczeniami w dziedzinie zarządzania, które powinny wpłynąć na kształtowanie przyszłości.

SB: Z okazji tak wspaniałego Jubileuszu życzymy Pani Profesor dużo zdrowia i jeszcze wielu lat pracy zarówno dydaktycznej, jak i naukowo-badawczej i społecznej oraz wszelkiej pomyślności w życiu osobistym.