Rozwój przedsiębiorczości w Polsce

Rozmowa redaktora naczelnego Przeglądu Organizacji Stanisława Brzezińskiego z Prezes Polskiej Agencji Rozwoju Przedsiębiorczości Bożeną Lublińską-Kasprzak
Prezes PARP Bożena Lublińska-Kasprzak i prof. nadzw. dr hab. Stanisław Brzeziński

Stanisław Brzeziński – redaktor naczelny: Pani Prezes kieruje bardzo ważną instytucją, proszę Czytelnikom Przeglądu Organizacji przekazać w kilku zdaniach, czym jest i jaką rolę pełni Państwowa Agencja Rozwoju Przedsiębiorczości w funkcjonowaniu gospodarki narodowej?

Prezes PARP Bożena Lublińska-Kasprzak: Agencja realizuje działania wspierające rozwój gospodarki opartej na wiedzy, jak kreowanie postaw innowacyjnych, inicjowanie działalności innowacyjnej i ułatwianie tworzenia powiązań pomiędzy światem gospodarki a światem nauki, wykorzystanie w procesie powstawania i rozwoju przedsiębiorstw wyników badań naukowych, stymulowanie działalności badawczo-rozwojowej i innowacyjnej przedsiębiorstw, pozyskiwanie przez przedsiębiorców praw ochrony własności przemysłowej, umiędzynarodowienie działalności przedsiębiorstw, wzrost wykorzystania rynku PE/VC do rozwoju innowacyjnych przedsięwzięć, pobudzenie zdolności adaptacji przedsiębiorstw do zmieniającego się otoczenia gospodarczego. Jednocześnie PARP angażuje się w działalność badawczo-analityczną, mającą na celu identyfikowanie potrzeb przedsiębiorców, celem wykorzystania tej wiedzy przy tworzeniu propozycji nowych działań na rzecz przedsiębiorczości, innowacyjności i rozwoju zasobów ludzkich.

Jeszcze w 2010 roku, przygotowując Plan Strategiczny PARP, obrano horyzont czasowy dłuższy niż koniec perspektywy finansowej (a więc 2013 r.), mając na względzie potrzebę planowania długookresowego i przygotowanie kluczowej organizacji wspierającej innowacyjność Polski do nadchodzących wyzwań rozwoju gospodarczego i roli, jaką PARP ma odegrać w systemie.

Wartym podkreślenia jest fakt, iż PARP posiada potencjał instytucjonalny oraz wdrożone i sprawdzone w dwóch perspektywach finansowych mechanizmy implementacji instrumentów w obszarach tematycznych, które nadal pozostają kluczowe z punktu widzenia rozwoju przedsiębiorstw w Polsce, tj.: prowadzenie B+R oraz późniejszych wdrożeń ich wyników; wsparcie procesu powstawania innowacyjnych start-up przy udziale inkubatorów i funduszy kapitału zalążkowego, typu seed; stymulowanie procesu pozyskiwania przez przedsiębiorców zewnętrznego finansowania, w tym w ramach działalności inwestorów prywatnych, tj. business angels (BA); inwestycje o wysokim potencjale innowacyjnym, w tym związane z pierwszymi wdrożeniami wynalazków; rozwój klastrów; profesjonalizacja działalności ośrodków innowacji, szczególnie parków naukowo-technologicznych; wsparcie procesu uzyskiwania przez przedsiębiorców praw własności przemysłowej; umiędzynarodowienie działalności polskich przedsiębiorców.

SB: Zgodzi się Pani ze mną, że dalsze unowocześnianie gospodarki jest podstawową sprawą dla zwiększenia tempa rozwoju i wejścia Polski do grupy najbardziej rozwiniętych państw. Proszę powiedzieć, jak Pani ocenia stan polskiej gospodarki na tle innych państw UE?

BL-K: W odpowiedzi na to pytanie skupię się na porównaniu potencjału przedsiębiorczości. Obecnie co piąty dorosły Polak planuje założyć działalność gospodarczą w ciągu kolejnych 3 lat. Choć jest to wynik lepszy od średniej dla UE (gdzie tylko 15,9% dorosłych mieszkańców ma taki zamiar), to w porównaniu z 2011 r. jest on znacznie niższy – wówczas 27% dorosłych mieszkańców naszego kraju planowało założenie własnego biznesu. Również mniej osób niż w 2011 r. dostrzega obecnie szansę na założenie własnego biznesu w najbliższym otoczeniu (spadek z 33 do 26% osób dorosłych).

Polacy wysoko oceniają własne umiejętności i wiedzę do prowadzenia firmy - co drugi z nas uważa, że jest dobrze przygotowany do tego celu (52%), w UE średnio sądzi tak nieco ponad 42% dorosłych osób. Przy tym, wciąż wielu z nas nie zakłada działalności gospodarczej w obawie przed porażką – obecnie jest to 56% dorosłych Polaków. Od 2011 r. udział tego typu osób w populacji jest bardzo wysoki (w latach 2011-2012 mieliśmy pod tym względem jeden z najwyższych wskaźników w UE, obecnie wyprzedzają nas jedynie Włosi i Grecy – to niewiele biorąc pod uwagę, że badaniem w 2013 r. objęto prawie 70 krajów). Co więcej, w porównaniu do 2011 r. udział osób niezakładających firmy z powodu strachu przed porażką wzrósł nieznacznie - z 54 do ponad 56%.

Zdaniem ekspertów badania Globalny Monitor Przedsiębiorczości, warunki do zakładania i rozwijania przedsiębiorstw wciąż nie należą do wzorcowych i oczekiwanych. Podstawową przyczyną takiego stanu rzeczy są niedostatki, jeśli chodzi o kształtowanie postaw przedsiębiorczych i nauczanie przedsiębiorczości na wszystkich poziomach edukacji. Na to nakładają się uwarunkowania społeczno-kulturowe, które nie sprzyjają rozwojowi przedsiębiorczości w Polsce, ponieważ nie zachęcają do kreatywności i innowacyjności.

Z drugiej strony percepcja możliwości otwarcia biznesu, a także dynamika rynku są większe niż w krajach najbardziej rozwiniętych (o gospodarkach zorientowanych na innowacje). Mimo relatywnie niskich ocen ekspertów co do zdolności/wiedzy Polaków na temat prowadzenia działalności gospodarczej, na tle gospodarek innowacyjnych wypadamy znacznie powyżej średniej. Atutami naszymi są umiejętności zarządcze i doświadczenie w zakładaniu działalności gospodarczej. Eksperci zwracają także uwagę, że kobiety i mężczyźni w Polsce są równie zdolni do założenia nowego biznesu, choć kobiety napotykają na barierę, jaką jest niezadowalający system opieki społecznej i instytucjonalnej po założeniu rodziny.

W Polsce, w ocenie ekspertów, mamy również do czynienia z niezbyt dobrą sytuacją młodych osób, które zakładają działalność gospodarczą z powodu braku innej alternatywy. Programy rządowe adresowane do młodych przedsiębiorców, podobnie jak w krajach nastawionych na innowacje, nie są zbyt dobrze oceniane. Jeśli chodzi o jakość życia przedsiębiorców, według ekspertów choć przedsiębiorcy są postrzegani jako osoby bardziej zadowolone z życia prywatnego i zawodowego niż pozostali ludzie, to skomplikowane i często nieadekwatne przepisy prawne/regulacje nie pozwalają na zachowanie harmonii pomiędzy życiem osobistym a zawodowym.

Ale w Polsce dobrostan przedsiębiorców zaliczanych do TEA jest znacząco wyższy niż w przypadkach ogółu populacji dorosłych i osób niezajmujących się działalnością przedsiębiorczą (odpowiednio 0,01, -0,15, -0,18). W porównaniu do innych krajów Unii Europejskiej wynik ten nie jest jednak wysoki. Niższy dobrostan wśród nowych przedsiębiorców występuje jedynie w Chorwacji, Grecji, Włoszech, Słowacji i na Węgrzech. Ponadto dobrostan przedsiębiorców w Polsce spada wraz z przejściem do grupy właścicieli dojrzałych firm i jest wyższy jedynie od wyniku dla Chorwacji, Grecji, Łotwy i Węgier.

SB: Powszechny jest pogląd, że innowacje dynamizują rozwój gospodarczy. W związku z tym proszę Czytelnikom Przeglądu Organizacji, którymi są głównie: środowisko szkół wyższych, ośrodków naukowo-badawczych oraz przedsiębiorcy, przekazać, jakimi instrumentami dysponuje państwo dla rozwoju innowacyjności i wdrażania jej do procesu produkcji?

BL-K: Od początku istnienia Agencja – jako największa instytucja wspierająca rozwój przedsiębiorstw w Polsce – podejmuje szereg nowatorskich w Polsce i Europie działań na rzecz rozwoju przedsiębiorczości. Obszary działalności PARP rozwijają się wraz z rozwojem gospodarczym i wyłanianiem się nowych trendów w rozwoju przedsiębiorczości i innowacyjności. Tym samym PARP na przestrzeni lat stała się prekursorką wielu nowych dziedzin i obszarów wsparcia w Polsce (m.in. rozwój rynku inwestorów prywatnych, funduszy kapitału podwyższonego ryzyka, rozwój polityki klastrowej, sieci instytucji otoczenia innowacyjnego biznesu). Złożoność tematyki, którą zajmuje się PARP, a której wspólnym mianownikiem jest przedsiębiorczość i innowacyjność, czyni z Agencji instytucję, która posiada największe i najbardziej wszechstronne doświadczenie i wiedzę
nt. potrzeb przedsiębiorstw w obszarze wsparcia publicznego w całym cyklu funkcjonowania firmy.

Obecnie PARP jest zaangażowana we wdrażanie trzech programów operacyjnych na lata 2007-2013. Największym programem (pod względem liczby konkursów i przyznanych środków) jest Program Operacyjny Innowacyjna Gospodarka (PO IG). Do połowy 2014 r. Agencja spośród wszystkich instytucji zaangażowanych w realizację PO IG przeprowadziła największą liczbę konkursów (80), oceniła prawie 40 tysięcy wniosków o dofinansowanie oraz podpisała ponad 15,5 tys. umów na kwotę 22,5 mld zł. Według cyklicznego raportu przygotowywanego przez MIR nt. potencjału administracyjnego systemu instytucjonalnego NSRO na lata 2017-2013, PARP jest najbardziej zajętą instytucją pełniącą funkcję instytucji pośredniczącej dla PO IG. Konkluzje te zostały wyprowadzone z analizy liczby wniosków o dofinansowanie, podpisanych umów, aneksów do umów oraz wniosków o płatność przypadających na jednego pracownika w półroczu oraz liczby przeprowadzonych kontroli na miejscu. Należy zwrócić uwagę, że sytuacja ta się powtarza w każdym półrocznym raporcie przygotowywanym przez MIR, przy stałych zasobach wewnętrznych Agencji. Agencja zapewnia sprawną obsługę realizowanych programów i instrumentów wsparcia, wynikającą
z doświadczenia zgromadzonego przez poszczególnych pracowników,
czy z wypracowanych rozwiązań wzmacniających efektywność działania.

Pod względem liczby wspartych przedsiębiorców, liczby wpływających i ocenianych wniosków, liczby instrumentów wsparcia, budżetu w dyspozycji PARP jest w czołówce agencji innowacyjności w Europie. W ramach trzech programów operacyjnych PARP przeprowadziła 110 konkursów, w trakcie których oceniła blisko 44 tys. wniosków o dofinansowanie i zawarła prawie 17 tys. umów na kwotę 36 mld zł. W związku z realizacją umów o dofinansowanie w opisywanym przedziale czasowym PARP oceniła ponad 55,5 tys. wniosków o płatność.

SB: Na jaką konkretną pomoc PARP mogą liczyć uczelnie, ośrodki naukowo-badawcze, techno-parki oraz firmy w działalności innowacyjnej?

BL-K: W kończącej się perspektywie finansowej Agencja udzieliła bardzo zróżnicowanego wsparcia szerokiej grupie beneficjentów (np.: przedsiębiorcy, instytucje otoczenia biznesu, klastry, parki technologiczne, JST). Dzięki temu posiada bardzo duży zasób wiedzy, pozwalający porównać efektywność poszczególnych instrumentów wsparcia, a także doświadczenie w przeprowadzaniu specyficznych konkursów. PARP opracowała oraz realizuje kompleksowy system wdrażania, pozwalający objąć jednolitym podejściem instrumenty dedykowane zróżnicowanej grupie odbiorców: start-up, przedsiębiorcy znajdujący się we wczesnej fazie rozwoju, przedsiębiorstwa posiadające zdolność do realizacji zaawansowanych technologicznie projektów innowacyjnych, przedsiębiorcy działający globalnie. Agencja na bieżąco analizuje posiadany system procedur, podejmując w ramach procesu wewnętrznej koordynacji działania uspójniające oraz zapewniające stałe podnoszenie poziomu efektywności realizowanych procedur, co przekłada się na bardziej efektywne fukcjonowanie aktywności Agencji wobec przedsiębiorców. Co do nowej perspektywy – musimy jeszcze troszkę poczekać na zakończenie negocjacji wszystkich programów operacyjnych.

SB: Wiemy, że kolejnym problemem dla firm jest umiędzynarodowienie swojej działalności, jakimi instrumentami dysponuje PARP dla wsparcia działań przedsiębiorstw w tym zakresie?

BL-K: PARP rozwija również obszar współpracy międzynarodowej i promocji polskiej gospodarki zagranicą, wspierając ekspansję zagraniczną polskich przedsiębiorców, współpracuje z Ministerstwem Gospodarki, Wydziałami Promocji Handlu i Inwestycji, zagranicznymi organizacjami otoczenia biznesu i przedstawicielstwami dyplomatycznymi działającymi w Polsce. PARP wspiera polskich przedsiębiorców w procesie nawiązywania przez nich kontaktów handlowych z zagranicznymi partnerami gospodarczymi. Od 2009 r. Agencja zrealizowała ponad 139 misji i targów kooperacyjnych dla 2439 polskich przedsiębiorców (dane na dzień 15.08.2014 r.). W latach 2007-2014 zorganizowała ponadto 115 konferencji, szkoleń i seminariów poświęconych tematyce międzynarodowej, w których wzięło udział 7937 osób, zaś 4301 osób uczestniczyło w nich za pośrednictwem sieci Internet. Rozwijany przez PARP od 2013 r. projekt „Szkoła dla Eksportera”, którego celem jest rozpowszechnienie za pośrednictwem kanału You Tube wiedzy niezbędnej do prowadzenia działalności międzynarodowej, spotkał się z zainteresowaniem ponad 47 000 internautów. Doświadczenie PARP w zakresie wsparcia przedsiębiorczości spotyka się z dużym i stale rosnącym zainteresowaniem na arenie międzynarodowej. PARP udziela merytorycznej pomocy organizacjom otoczenia biznesu działającym w krajach WNP, jak również Afryki, goszcząc liczne delegacje zagraniczne, organizując szkolenia i konsultacje, jak również realizując projekty finansowane w ramach programu współpracy rozwojowej „Polska pomoc”.

SB: Jakie działania podejmuje PARP dla wspierania firm technologicznych w komercjalizacji swoich wyrobów?

BL-K: W ciągu dwóch lat od rozliczenia projektów, w firmach beneficjentów o 36% wzrosły przychody netto ogółem ze sprzedaży produktów, towarów i materiałów oraz odnotowano wysoką dynamikę wzrostu przychodów rok do roku (wzrost o 25% w roku rozliczenia projektów, wzrost o 34% w I roku po rozliczeniu projektów, wzrost o 37% w II roku po rozliczeniu projektów). W tym samym okresie o 4 pkt. proc. wzrósł udział eksportu w przychodach (udział eksportu w przychodach wynosił 12% w roku rozliczenia projektów, 14% w I roku po rozliczeniu projektów, 16% w II roku po rozliczeniu projektów). Beneficjenci wsparcia inwestycyjnego PO IG – Działań 4.4 i 4.2 - po udziale w Programie odnotowali największy przyrost udziału eksportu w strukturze przychodów. W dwa lata po rozliczeniu projektów, ponad 1/3 przychodów beneficjentów Działania 4.4 oraz 1/4 Działania 4.2 stanowił eksport. Blisko połowa badanych beneficjentów twierdzi, że bez wsparcia uzyskanego z PO IG ich przychody ze sprzedaży ogółem byłyby niższe. Co piąty beneficjent twierdzi, że niższy byłby roczny poziom przychodów ze sprzedaży na eksport. Należy pamiętać, że jest to ocena przedsiębiorców tuż po zakończeniu realizacji projektów.

W ciągu 2 lat od rozliczenia projektów w firmach beneficjentów o 4% wzrósł poziom zatrudnienia. Łącznie zatrudnienie zwiększyło się o blisko 5 tys. dodatkowych miejsc pracy (etatów), co oznacza średni wzrost o 2 miejsca pracy (na jedną firmę). Dwóch na pięciu beneficjentów twierdzi, że bez wsparcia uzyskanego z PO IG poziom zatrudnienia w firmie byłby niższy. Dzięki realizacji projektu PO IG beneficjenci deklarują stworzenie średnio ok. 4 miejsc pracy w firmie. Utworzone miejsca pracy beneficjenci planują utrzymać zarówno w okresie trwałości projektu, jak również po jego upływie (długofalowo).

Dwa lata po rozliczeniu projektów (w stosunku do okresu przed dofinansowaniem) w największym stopniu wzrosła liczba firm, które wprowadzają innowacje procesowe. W tym o 14 pkt. proc wzrosła liczba firm wprowadzających innowacje w zakresie logistyki (wzrost z 24% przed dofinansowaniem do 38% po dofinansowaniu), o 9 pkt. proc. więcej firm wprowadza innowacje w procesie produkcji lub świadczenia usług (wzrost z 44% przed dofinansowaniem do 53% po dofinansowaniu) i o 11 pkt. proc. wzrosła liczba firm wprowadzających innowacje wspierające pozostałe procesy w przedsiębiorstwie (wzrost z 35% przed dofinansowaniem do 46% po dofinansowaniu). Firmy częściej wprowadzają innowacje procesowe wcześniej nieobecne na rynku, na którym działają.

Ponadto w badanym okresie o 8 pkt. proc. wzrosła liczba firm wprowadzających innowacje organizacyjne (wzrost z 74% przed dofinansowaniem do 82% po dofinansowaniu), a o 3 pkt. proc. wzrosła liczba firm wprowadzających innowacje produktowe – wzrost z 60% przed dofinansowaniem do 63% po dofinansowaniu. W ciągu 2 lat od rozliczenia projektów firmy beneficjentów wprowadzały (dotyczy Działań 1.4-4.1, 4.2, 4.4, 5.4.1) średnio ponad dwie innowacje produktowe rocznie oraz średnio nieco poniżej jednej innowacji procesowej (rocznie).
Po zakończeniu projektów firmom nie udało się utrzymać poziomu nakładów na działalność innowacyjną, jaki uzyskali w okresie udziału w Programie (podczas gdy nakłady w okresie realizacji projektów rosły od 14 do 20% rok do roku, w pierwszym roku po rozliczeniu projektów nakłady wzrosły zaledwie o 5%, a w kolejnym spadły o 1%). Redukcja nakładów na działalność innowacyjną w firmach beneficjentów po zakończeniu udziału w Programie nie wpłynęła jednak na spadek liczby tworzonych innowacji w badanym okresie.

SB: Wszystko wskazuje na to, iż niedawno zakończony Polsko-Amerykański Tydzień Innowacji na Zachodnim Wybrzeżu (Los Angeles, San Francisco, Dolina Krzemowa) był największą w historii polską misją gospodarczą do Stanów Zjednoczonych. Uczestniczyło w nim ok. 170 przedsiębiorców i ponad 50 przedstawicieli różnych instytucji, także akademickich i naukowo-badawczych. Wiem, że PARP odegrała w organizacji tego przedsięwzięcia istotną rolę. Proszę podzielić się z Czytelnikami Przeglądu Organizacji Pani wrażeniami z Tygodnia Innowacji.

BL-K: Do Kaliforni przyjechała grupa ponad 150 przedstawicieli krajowych firm, instytutów naukowo-badawczych, uniwersytetów oraz organizacji zaangażowanych we wdrażanie innowacyjnych projektów. Jednym z kluczowych wydarzeń odbywających się w ramach Polsko-Amerykańskiego Tygodnia Innowacji (PATI) w Kalifornii było seminarium „How to succeed in Silicon Valley”, które PARP organizowała we współpracy z WPHI w Waszyngtonie oraz Ministerstwem Gospodarki. Odbyło się ono 19 listopada w San Francisco.

Celem seminarium było zapoznanie polskich firm uczestniczących w misji ze specyfiką prowadzenia biznesu na Zachodnim Wybrzeżu USA ze szczególnym uwzględnieniem możliwości korzystania z zasobów ekosystemu innowacji Doliny Krzemowej, w tym programami akceleracyjnymi i match-makingowymi realizowanymi przez biuro akceleracyjne WPHI w Waszyngtonie we współpracy z Ministerstwem Gospodarki i Polską Agencją Rozwoju Przedsiębiorczości.

W trakcie wydarzenia przedstawione zostały najważniejsze trendy technologiczne oraz podstawowe informacje niezbędne do sprawnego poruszania się w Dolinie Krzemowej, w tym zagadnienia formalno-prawne związane z podejmowaniem działalności gospodarczej w USA. Firmy uczestniczące w wydarzeniu będą miały możliwość spotkania z lokalnymi ekspertami branżowymi, mentorami oraz inwestorami oraz beneficjentami programów akceleracyjnych realizowanych w San Francisco oraz Dolinie Krzemowej („Polski Most Krzemowy”).

Po zakończeniu części seminaryjnej zainteresowane firmy miały możliwość skonsultowania swojego pomysłu biznesowego oraz porozmawiania o planach związanych z ekspansją na rynek USA z zaproszonymi lokalnymi ekspertami branżowymi (m.in. IT/ICT, sektor gier elektronicznych/przemysły kreatywne/media społecznościowe oraz energetyczny w tym smart grid, cleantech/eco-tech), mentorami oraz inwestorami (w formule speed dating).

Ponadto, PARP była odpowiedzialna za współorganizację wizyt studyjnych dla uczestników reprezentujących cztery grupy branżowe z Polski (IT, ICT, gaming, energetyka) w siedzibach kluczowych firm działających w poszczególnych sektorach z USA: n. p. Apple, PaloAltoGreen, Mozilla, Ebay etc.).

Równolegle do Forum Innowacyjności odbyła się I sesja Polsko-Amerykańskiej Rady Innowacyjności - instytucji międzyrządowej, mającej na celu pogłębienie współpracy polsko-amerykańskiej w dziedzinie innowacyjności W skład Rady wchodzi Bożena Lublińska-Kasprzak, Prezes PARP. Rada została powołana podczas czerwcowej wizyty prezydenta Baracka Obamy w Polsce. Jej zadaniem jest wsparcie przedsiębiorstw, uczelni i instytutów badawczych, które inwestują w projekty badawczo-rozwojowe z obszarów technologii, obronności, energii i zdrowia. Podczas obrad rady podpisano również dokument precyzujący zasady dwustronnej współpracy w obszarze innowacji (Statement of Intent).

SB: Pani Prezes - jaki będzie ten rok dla polskich przedsiębiorstw, ośrodków naukowych w pozyskiwaniu środków unijnych w ramach nowej perspektywy finansowej?

BL-K: Przedsiębiorcy będą mogli uzyskać wsparcie na innowacyjne projekty i wdrożenie wyników badań z programu "Inteligentny Rozwój". Pieniądze dla przedsiębiorców na innowacje będą też w programach: regionalnych, "Polska Wschodnia" (m.in. na wdrożenie wzoru przemysłowego), a także w programach Komisji Europejskiej, m.in. takich jak "Horyzont 2020”. Szacuje się, że na projekty skierowane dla przedsiębiorców będzie ok. 20 mld euro.

SB: Dziękuję za rozmowę