Spojrzenie na organizację z długiej perspektywy czasowej (w przypadku TNOiK jest to 85 lat ) podkreśla znaczenie w jej rozwoju warunków zewnętrznych o charakterze przełomowym. Warunki te są wynikiem przyjętego systemu wartości, porządku politycznego i gospodarczego, stosunku do inicjatyw - indywidualnych, społecznych, instytucjonalnych, realizowanych w przestrzeni publicznej. Na tle przełomów politycznych i gospodarczych, jakie zachodziły w Polsce w okresie 85 lat istnienia TNOiK, w artykule wyróżniono trzy główne nurty w sposobie traktowania Towarzystwa przez społeczeństwo i państwo. Pierwszy, obejmujący lata 1925-1949, drugi - lata 1949-1988, trzeci datuje się od roku 1989. W okresach tych postrzegano TNOiK (a może także inne towarzystwa naukowe) jako ruch społeczny, państwowy oraz ruch inicjatyw indywidualnych. W ramach poszczególnych, wymienionych już nurtów, odzwierciedlających rodzaj odniesień wobec Towarzystwa, zmieniały się oczekiwania, zadania, ale także koncepcje i modele dostosowawcze, priorytety i sposoby działania Towarzystwa. Tendencja wycofywania się państwa ze sfery publicznej, przy jednocześnie słabym zaangażowaniu sfery prywatnej w działalność naukową, edukacyjną, realizowaną zwykle przez podmioty sfery publicznej, wydaje się mieć trwały charakter. Ma to dalekosiężne konsekwencje dla działania towarzystw naukowych, w tym TNOiK, i wymaga - zdaniem autora - głębokich zmian w modelu, kierunkach i sposobach jego funkcjonowania.